عطار » خسرونامه » آگاهی یافتن خسرو از گل

چوصبح پرده در از پرده دم زد

عروس عالم غیبی علم زد

دم عیسی از آن زد صبح خوش دم

که بویی داشت از عیسی و مریم

چو شد از شمع این پیروزه گلشن

جهان را چون چراغی چشم روشن

دو خادم دشمن شهزاده بودند

وزو در سختیی افتاده بودند

بپیش شه شدند و راز گفتند

همه احوال دختر باز گفتند

که با شهزاده برنایی چنین کرد

وزو در یک زمان خون بر زمین کرد

همه شهر این زمان گویند امروز

همه زین غصّه میگریند وزین سوز

چوشاه ترک شد زان قصّه آگاه

فغان برخاست زو زین غصّه ناگاه

حمیّت دردل او کارگر شد

قرار و صبر از جانش بدر شد

چو دریا شد دل شوریدهٔ او

برامد موج خون از دیدهٔ او

چو خون شد هر دو چشم او ازان غم

نداشت او چشم دیدن را ازان هم

بفرمود آن زمان شاه سرافراز

که تا شهزاده را برند سر، باز

بزرگان چون شنیدند این سخن را

شفاعت خواستند آن سرو بن را

که این کشتن نه کار پادشاهست

که این شهزاده بی شک بی گناهست

گنه زان مرد نامعلوم رفتست

که دختر خفته او در بوم رفتست

شه چین خورد بی اندازه سوگند

کزین پس برندارم هرگزش بند

بجان بخشیدمش تا باشد از دور

ولی میلش کشم در چشمهٔ نور

کسی کو دختری در خانه دارد

تنی لاغر دلی دیوانه دارد

غم دختر که میخ دامن تست

چو طوق آتشین درگردن تست

وزیر خاص را فرمود آنگاه

که دو چشمش ز میل اندازدرراه

وزیر خاص چون شه را چنان دید

بدان دلداده دل را مهربان دید

ببرد آن سیمبر راو نهان کرد

زبان در پیش دختر دُرفشان کرد

که بهر چشم بد نیلت کشم من

مبادم چشم اگر میلت کشم من

ترا پنهان بدارم تا شه چین

چو مه با مهر گردد از ره کین

چو دل خوش کرد لختی شاه با تو

بگویم گفتنی آنگاه باتو

بگفت این و بپیش شاه چین شد

زخون چشم خونین آستین شد

که میلش در کشیدم وز قیاسی

جهان بر چشم او شد چون پلاسی

چه گویم من که باد از چشم شه دور

که چون تاریک شد آن چشمهٔ نور

چو شه بشنود گفتا نیست باکی

مخور زوغم که باد آن شوم خاکی

بگفت این و بفرمود آن زمان شاه

که آتش را برافروزند در راه

ز نفت وهیزم آتش برفروزند

گل سیراب در آتش بسوزند

چو بردارش کنند آنگه بزاری

میان آتش آرندش بخواری

گلی را کی بود طاقت، زهی خوش

کش اوّل دار باشد آخر آتش

براه عشق ازین کمتر نباید

که عاشق تا نسوزد بر نیاید

چوآتش بوتهٔ مردان راهست

بباید سوخت آتش خوابگاهست

کسی داند بلای عشق دلخواه

که خون و آتشش دارد بدل راه

بلی عاشق ازین بسیار بیند

که تخت خویشتن از دار بیند

کسی کز عشق خود بشنوده باشد

چنان نبود که عاشق بوده باشد

الا ای اهل درد آخر کجایید

درین مجلس زمانی حاضر آیید

ز میغ دیده بارانها ببارید

برین غم کشته طوفانها ببارید

ز خونریزی نیامد کم درین راه

که خون شد زهرهٔ عالم درین راه

خبر در عرصهٔ آن کشور افتاد

که برنایی بکشتن باسر افتاد

سراسر شهر چین آوازه بگرفت

ز مردم راه بر دروازه بگرفت

دوان گشتند از دروازه در باغ

بیاوردند گل را بر جگر داغ

دلی پر آتش از کین میدمیدند

بزلف آن سیمبر را میکشیدند

چو کاهی روی گل دو چشم نمناک

بخونی کاهگل کرده همه خاک

لبی و صد شکر زلفی و صد تاب

رخی و صد گهر چشمی و صد آب

برسوایی فتاده در کشاکش

ببردندش بسوی دار و آتش

بآخر گل چو حیرانی فروماند

ز یک یک مژّه صد طوفان فرو راند

بدل گفتا بباید گفت رازم

که چون من سوختم آنگه چه سازم

چو جان پرتاب و دل دربند دارم

بگویم راز، پنهان چند دارم

دگر ره گفت رسواگردی ای زن

صبوری کن دمی گر مردی ای زن

فراوان خلق بود استاده بر راه

عجب مانده ز زیبایی آن ماه

ز نیکو رویی آن سرو آزاد

قیامت در میان خلق افتاد

بهم گفتند هرگز درجهانی

نبیند کس نکوتر زین جوانی

کسی در غم چنین بنموده باشد

بشادی خودچگونه بوده باشد

هنوزش خطّ مشکین نادمیده

جهان درخط کشیدش نارسیده

بدین خوبی که هست این سیمبر ماه

همانا جرم هست از دختر شاه

چو بردند آن صنم را در بر دار

برامد بانگ زاری بر سر کار

غریوی از میان خلق برخاست

تو گفتی جان خلق از حلق برخاست

چو ظاهر شد خروش و اشک ریزی

برامد های و هوی رستخیزی

چوسوی دار شد آن نازنین ماه

ازو بی او برامد آتشین آه

بدل میگفت: نی از دار ترسم

ولیکن از فراق یار ترسم

اگر خسرو شهم در پیش بودی

مرا زین جان فشاندن بیش بودی

خوشی برخیزمی من از سر جان

ولیکن نیست بی خسرو سر آن

هزاران جان و دل بر روی دلدار

توان دادن چه در آتش چه بردار

وفا نبود که بی او جان دهم من

مگر جان بر رخ جانان دهم من

دلی دارم که درمانی ندارد

چنین دل را غم جانی ندارد

بجان گر کار جانانم برآید

روا دارم اگر جانم برآید

بیا ای دوست تا سوزم ببینی

که میخواهم که امروزم ببینی

دلم بر مرگ از افسون صد ورق خواند

یکی نشنود و ازجان یک رمق ماند

دلم خون شد ز گرمی در تن از تو

نکو دل گرمیی دیدم من ازتو

بدست دشمنانم باز دادی

بنای دوستی محکم نهادی

بزیر دار در ماندم بخواری

بر آتش می بسوزندم بزاری

نه تو زاتش خبر داری نه ازدار

اگر وقت آمد ازدارم فرود آر

مرا در عشق کمتر چیز دارست

بتر از دار و آتش صد هزارست

دلاچندم بخون گردانی آخر

بجان آوردیم، میدانی آخر؟

بدست خویش خود را خوار کردی

برسوایی مرا بردار کردی

تو با من آنچه کردی کس نکردست

هنوزت عشقبازی بس نکردست؟

بسی گویی ولی سودی ندارد

که کارت روی بهبودی ندارد

کسی کز یار خود صد بارش افتاد

چه سازد چون بصد کس کارش افتاد؟

نکو بودالحقم کاری و باری

بسر بازیم دربایست داری

ز قوم عاشقان نه کار بازیست

که اوّل کار او را دار بازیست

اگر لرزندهیی برجان چه چیزی

نه مردی نه زنی یعنی که حیزی

اگر خواهی که اهل نار گردی

ز جان بیزار گرد دار گردی

چو گفت این، های و هوی سخت دربست

برفتن جانش از تن رخت بر بست

چو مردان نعرهیی از دل براورد

بنعره پای دل از گل براورد

زبان بگشاد کاین رسوایی امروز

بتر از کشتنست و از بسی سوز

ولیک افتادهام در برگ ریزان

بگویم، جان عزیزست ای عزیزان

اگر زین بیش آگاهیم بودی

کجا این سوز و گمراهیم بودی

کنون آگاه گشتم من که ناگاه

چه گفتند از من درویش باشاه

الا ای خلق استاده برین دار

خدا داند که بی جرمم درین کار

شما را دو گواهم عذر خواهست

که این دم در بر من دو گواهست

مپندارید از من زرق و دستان

که هرگز مرد نبود نار پستان

مپندارید کز من کار خامست

دوپستان دو گواه من تمامست

منم در درد و دردم را دوا نه

زنی دلداده و مرد شما نه

زنی را زار و سرگردان ببینید

نیم من مرد، ای مردان ببینید

زنیام من که کرد آواره دهرم

نه آن نامرد چندان باره شهرم

نبود از شیر مردی هیچ تقصیر

چو رسوا کرد تقدیرم چه تدبیر

که این گردون پیرسال پرورد

زنی پیرست امّا ناجوانمرد

کنون چون من زنم کی مرد گردم

چو مردان با دلم این درد خوردم

سپهر گرم رو سردی بسی کرد

بدین زن ناجوانمردی بسی کرد

کنون ای شیر مردان گر که مردید

ازین زن، در میان خود مگردید

چو هست اینجا شما را جای مردی

کنید این خسته زن را پایمردی

زنی را پایمرد درد باشید

که تادر کار این زن مرد باشید

جهانی مرد و زن چون آن بدیدند

از آن زن، بر زمین طوفان بدیدند

زنان گشته چو مردان مست درکوی

همه مردان زنان دو دست بر روی

چو گلرخ از بر پیراهن خویش

دو پستان کرد بیرون از تن خویش

خروشی در میان مردم افتاد

تو گفتی آتشی در انجم افتاد

همه خیره در آن پستان بماندند

همه در کار گل حیران بماندند

بپوشیدند در معجر سرماه

خبر بردند ازان دلبر بر شاه

شه چینی چو آگه گشت ازان کار

گل تر را بر خود خواند ازدار

چو سروی سیمبر از در درامد

دل خاقان چین از بر برامد

بیک دیدن دلش زیر و زبر شد

بسی در عشقش از دختر بتر شد

چنان از مهر او دیوانه دل گشت

کزان اندیشه هم در خودخجل گشت

بدل گفتا چنین زیبا که او هست

دل دختر ز زیبایی فرو بست

چو بربود از برم او دل چنین زود

چه گویم، حق بدست دخترم بود

چنین رویی که این دلدار دارد

بسی دختر درین غم یار دارد

کسی در سوز این دلبر عجب نیست

پدر چون فتنه شد دختر عجب نیست

بگرمابه فرستادش بصد ناز

دو تاکرد آن گره مشکین ز سر باز

بحکم شه ز گرمابه برون شد

بمشک و اطلسش زیور درون شد

چنان شد مهر او در جان آن شاه

که یک ساعت دلش نشکفت ازان ماه

ز گلرخ حال او پرسید بسیار

نیاورد آن صنم بر خود پدیدار

مرا گفتا، پدر بازارگان بود

همه کارش طواف بحر و کان بود

مرا هرجا که شد با خویشتن برد

بآخر بار، هم در کار من مرد

بدریا غرق گشت و من بناگاه

ز کشتی اوفتادم بر سر راه

ز بیم ناجوانمردان ضرورت

چو مردان ساختم خود را بصورت

چو سوی این نگارستان فتادم

بدار و آتش و زندان فتادم

ز جور دخترت در بند ماندم

دران اندوه هم یک چند ماندم

نگفتم من زنم با آن دل افروز

که ترسیدم ز رسوایی امروز

سخن میگفت ازینسان تا شب آمد

فلک را ماه چون جان بر لب آمد

چو چتر خسرو انجم نگون شد

لب دریای گردون جوی خون شد

برامد راست چون آیینه از درج

ز قلعه کوتوال و ماه از برج

دران شب شاه چین شمعی نهاده

نشسته بود با آن حور زاده

همی چندانکه گل را بیش میدید

سراپایش بکام خویش میدید

بت لاغر میان فربه سرین بود

برخ چون گل بلب چون انگبین بود

چو شاه ان انگبین و گل بهم دید

خرد را زیر آن زلف بخم دید

دلش را زلف گل در دام آورد

خرد آنجا زبان در کام آورد

حساب وصل آن دلبر بسی کرد

خط و خالی بدست دل کسی کرد

چو صبر او چو تیری ازکمان جست

دلش در بر چومرغی زاشیان جست

شهنشاه جوان و ماه در پیش

چگونه صبر ماند خود بیندیش

بزد دست و کشیدش موی در بر

چنان کافتاد ان مهروی بر سر

گل عاشق خروشی در جهان بست

ز دل صد سیل خون بر دیدگان بست

بفندق مشک را از گل فرو کند

ز شاخ گلستان سنبل فرو کند

زمانی شعر ازرق چاک میزد

زمانی اشک خون بر خاک میزد

خروش شیر برانجم فرو بست

سرشکش راه بر مردم فرو بست

زمانی آه خون آلود میکرد

زمانی زاتش دل دود میکرد

شهش گفت این چه بیدادست آخر

بده داد این چه فریادست آخر

تو میدانی که شاه گیتی افروز

منم در چارحدّ عالم امروز

اگر از ماه گردون وصل جویم

بنازد چون سخن بر اصل گویم

تو از پیش چو من شه سر بتابی

نترسی زانکه بی تن سر بیابی

ترا به گر ز من میگیری امشب

حساب رفته تا کی گیری امشب

بمی با من بعشرت پای داری

که عشرت را ومی را جای داری

بعیش خوش، غم دل را قضا کن

میسوزی طلب، ماتم رها کن

گل از گفتار شاه چین بجوشید

همه خون دلش از کین بجوشید

بدو گفت ای دغا باز دغا گوی

جفاکار جفاورز جفا جوی

دغا بازی، حریف من نیی تو

که چون من آتشین خرمن نیی تو

بترک من بگو ورنه ازین غم

بریزم از تن خود خون همین دم

بخون خویشتن بندم میان را

ز ننگ خود بپردازم جهان را

ز دست دخترت جستم کنون من

چرا در پای تو گردم بخون من

منم با مادری مرده بزاری

پدر غرقه شده در سوکواری

دلی ماتمزده خود میبپرسی

بروز رستخیز از من عروسی؟

بزور تیغ از من وصل، افسوس

گه گر بکشی مرا تیغت دهم بوس

شهش در بند کرد و رای آن بود

که گل گردن نهد چه جای آن بود

نه بندش سودمند آمد نه پندش

بطرح افگند شاه مستمندش

ولیکن پیش او رفتی چو بادی

بدیدی روی او هر بامدادی

سخن گفتی ز هر فصلی و بابی

ولی هرگز ندادی گل جوابی

نکردی هیچ سوی او نگاهی

که می ننگ آمدش زین پادشاهی

نمیآسود از زاری و ناله

خوشی بر لاله میبارید ژاله

فغان میکرد و میگفت ای جهاندار

ز جان سیرم ندارم در جهان کار

بفضل خود برون بر از جهانم

مرا تا کی ز جان، برگیر جانم

ندانم تا چه فال و بخت دارم

که هر دم تازه بندی سخت دارم

نشسته بیدل و دلدار رفته

بسی بارم فتاده یار رفته

چو در پرده ندارم هیچ یاری

بجز زاری ندارم هیچ کاری

مرا چون نی خوشست این زاری من

خنک شد این تب و بیماری من

شده تب از دم سردم خنکتر

دلم گشته ز بیماری سبک تر

دلم بر آتشست از عشق هرمز

ولی چشمم نگردد گرم هرگز

کجایی ای درون جان نشسته

چنین پیدا چنین پنهان نشسته

اگرچه رویت از سویی نبینم

ولی بر روی تو مویی نبینم

چنان بگرفتهیی یکسر نهادم

که از خود مینیاید هیچ یادم

گلی از عشق تو در سینه دارم

که خاری میشود گر دم برآرم

دلم در عشق چندان شور دارد

که گر درعرش پیچد زور دارد

ز چشم پیل بالاخون چکیدهست

که بر بالای چشم من بریدهست

گهرهای مرا کز دل دراید

ترا بخشم گرم از دل براید

بهرمویی ز خون صد برق گردم

که تا بیتو دران خون غرق گردم

ز سر تا پای پیوندی ندارم

که چون زلفت بروبندی ندارم

چگویم راز دل زین بیش دیگر

تو خود دانی فرواندیش دیگر

نیارم راز دل گفتن تمامت

که روزی بایدم همچون قیامت

بگفت این و برفت ازهوش آن ماه

چنان کز تفّ اوزد جوش آن ماه

چنین بودی دلی پر انتظارش

غم خسرو شدی هم غمگسارش

نشسته با دل امّیدوار او

که روزی باز بیند روی یار او

بصد زاری چو مرغی پر بریده

میان دام، نیمی سر بریده

دمی میزد بامّید و دگر نه

ز سستی زان دمش یک جو خبر نه

ازینسان بود روز و روزگارش

نه یک همدم نه یک آموزگارش

موکّل بود بر گل خادمی زشت

که نامش بود کافور و چوانگشت

ولیکن سخت نیکو خوی بودی

بسی از مشک صدقش بوی بودی

نگهبان بود بر درّ شب افروز

بشفقت کار گل کردی شب و روز

بدلداری شبش افسانه بودی

بروزش همدم و همخانه بودی

بسی پندش بدادی در هر اندوه

که بر دل می مکن چندین غم انبوه

بسی مگری که چشمت خیره گردد

جهان برچشم روشن تیره گردد

بسی سوگند خوردی گاه و بیگاه

که گر گردم من از حال تو آگاه

بسازم چارهٔ کارت بزودی

برارم ماه بختت از کبودی

اگر باید گرفتن ترک جانم

برای تو غمی نبود ازانم

بجان تو که گردیدم جهانی

بفرّ تو ندیدم دلستانی

یقین دانم که ازنسل شهانی

ولی در غم فتاده ناگهانی

مکن پنهان ز من رازی که داری

برآراز پرده آوازی که داری

چه گر خادم بیاید نامساعد

نمیکرد اعتماد آن سیم ساعد

شب و روز آن سمنبر نوحه گر بود

زهر روزیش، هر روزی بتر بود

ز درّ اشک او پروین بسر گشت

بنات النعش نیز از رشک برگشت

شفق را خون چشمش رنگ میکرد

فلک را تفّ او دلتنگ میکرد

ز آهش مرغ شب برتابه میسوخت

جگر زان سوز درخونابه میسوخت

اگر دم برکشیدی صبح ازکوه

فرورفتی دمش حالی از اندوه

وگرمه خیمه بر افلاک بردی

از آن غم رخت را با خاک بردی

وگر خورشید سوز او بدیدی

بشب رفتی چو روز اوبدیدی

دل کافور ازو میسوخت امّا

نمیکرد آگهش گل زان معمّا

برین منوال چون بگذشت سالی

شد آن مهروی از حال بحالی

دران اندوه لب برهم نهاده

دلی چندی که شد بر غم نهاده

چو شد یکبارگی صبر و قرارش

در آن سختی ز حد بگذشت کارش

بسی بی طاقتی بودش از آن پیش

ولی طاقت نمیآورد از آن بیش

برخود خواند خادم را یکی روز

بسوگندش امین کرد آن دل افروز

نه چندان خورد سوگند آن وفادار

که هرگز هیچکس باشد روا دار

گل آنگه گفت چون سوگند خوردی

دلی با جان من پیوند کردی

اگرچه خادمی، مخدوم گشتی

امین چار حدّ روم گشتی

کنون چندانکه خواهد بود جانم

تو خواهی بود محرم در جهانم

چو القصّه بسی گوی سخن برد

ز اوّل کرد آغاز و ببُن برد

دلی پرداشت میگفت آن فسانه

فرو نگذاشت حرفی ازمیانه

سخن میگفت و اشک از دیده میریخت

گهی پیدا گهی دزدیده میریخت

چو شمعش آتشی بر فرق میشد

ز آب چشم در خون غرق میشد

ز چندانی نوازش یاد میکرد

چو چنگی زان نوافریاد میکرد

گهی از خون دل افگار میشد

گهی از آه آتشبار میشد

چوحال خویش پیش او بیان کرد

ز دل کافور را آتشفشان کرد

چنان کافور از آن قصّه عجب ماند

که چون مشک از گل تر خشک لب ماند

پر آتش گشت دل زان سرگذشتش

بسی بگریست و آب از سر گذشتش

به گلرخ گفت ای چون گل دل افروز

اگر تو نامهیی بنویسی امروز

چو بادی نامه را آنجا رسانم

ولیکن چون شدم آنجا بمانم

به ترکستان نیارم آمدن باز

که شاه چین بکین من کند ساز

چو خسرو گردد از حال تو آگاه

بسازد چارهٔ کارت همانگاه

بهرنوعی که داند چاره جوید

خلاص کارت ای مهپاره جوید

کنون چون شد دل سرگشته ازدست

مده یکبارگی سر رشته از دست

دل خود بازده، دل را بخویش آر

قلم گیر و دوات و نامه پیش آر

چو گل دید آن همه آزادی او

بجوش آمد دلش از شادی او

بر آن خادم بصد دل مهربان شد

که او را مهربان الحق توان شد

از آنسو کرد خادم برگ ره ساز

وزینسو گل بزاری نامه آغاز

نوشت آن نامه وزمهرش نشان کرد

به کافور سیه داد و روان کرد

کنون بشنو حدیث نامهٔ گل

دمی نظّاره کن هنگامهٔ گل

فریدست این زمان بحر معانی

که بروی ختم شد گوهرفشانی

ز بس معنی که دارم می ندانم

که هر یک را بهم چون در رسانم

چو مویم معنیی گرد ضمیرست

بدستم نرم کردن چون خمیرست

چو معنی از ضمیر آرم برون من

چو مویی از خمیر آرم برون من

ز بس معنی که پیوندم بهم در

چو زلف دلبران افتد بهم بر

چو مویی معنیی در پیش گیرم

بر آن معنی فرا اندیش گیرم

چو در معنی سخن پرداز گردم

بسوی نامهٔ گل باز گردم

سیمین ساق، بانک شعر پارسی

تازه ها

تعداد ابیات منتشر شده : 510165